Polish (Poland)English (United Kingdom)

WIRTUALNY SPACER

3dwioska.jpg

Gothic Way

gw_ua.jpg

Archiwum prasowe

prasa.jpg

Wyszukiwarka

Tutaj jesteś: Główna

Historia badań PDF Drukuj Email
Wpisany przez Administrator   
niedziela, 04 lipca 2010 03:43

 

Andrzej Kokowski

Dzieje rozpoznania archeologicznego regionu i jego miejsce w świadomości badawczej

Do roku 1977 (data odkrycia stanowisk wokół wsi Masłomęcz i kilkudziesięciu dalszych reliktów osadnictwa gockiego w regionie) obszar będący przedmiotem oceny funkcjonował w świadomości badaczy okresu rzymskiego w obrębie mglistych informacji o odkryciach „złotego skarbu z Metelina”[1]; cmentarzyska wandalskich wojowników z okolic Przewodowa[2] oraz publikacji pojedynczych odkryć grobu wojownika wandalskiego z Podlodowa[3]; nie uważanego wtedy jeszcze za „gocki” grobu z Werbkowic-Kotorowa[4] oraz rudymentarnych informacji o badaniach na gockiej osadzie w Gródku nad Bugiem[5] i dwóch tamtejszych, sondażowo rozpoznanych cmentarzyskach[6]. W katalogach numizmatycznych funkcjonowało również kilkadziesiąt przypadkowych znalezisk monet rzymskich[7].

Tak naprawdę, wschodnia Lubelszczyzna funkcjonowała w świadomości naukowej badaczy okresu rzymskiego jedynie za sprawą tzw. skarbu z Zamościa[8]; wtedy jeszcze nie uznawanego za mogący mieć związek z dziejami Gotów.

W tym kontekście nie dziwi, że we wszystkich opracowaniach monograficznych okresu rzymskiego w miejscu Kotliny Hrubieszowskiej widniała „biała plama”, a znaczenie wskazanych wyżej odkryć zdobywało znaczenie nawet nie marginalne. Najlepszym dokumentem takie stanu rzeczy jest monumentalna „Prahistoria Ziem Polskich” z 1981 roku i publikowane tam mapy[9].

Nowy etap, radykalnego „odwracania obrazu” tej części Lubelszczyzny nastąpił właśnie w 1977 roku, kiedy ówczesny Zakład Archeologii UMCS przystąpił do projektu realizacji systematycznej inwentaryzacji stanowisk archeologicznych na terenie Kotliny Hrubieszowskiej i na Grzędzie Horodelskiej. W ciągu niespełna pięciu lat zadokumentowano kilka tysięcy śladów bytności człowieka od czasów paleolitu po schyłek średniowiecza. Niemal z dnia na dzień hrubieszowskie stało się jednym z najbogatszych i najbardziej interesujących miejsc na mapie środkowej Europy[10].

Wtedy też zadokumentowano wszystkie kluczowe dla późniejszych badań nad dziejami Gotów stanowiska z liczby bez mała stu im przypisanych, takich jak: osada i cmentarzyska wokół Masłomęcza, zespół osadniczy w Moroczynie; oraz zespół osadniczy w Hrubieszowie[11].

Zaskoczenie ilością stanowisk z okresu rzymskiego było powodem wykreowania bardzo rozbudowanego programu badań wykopaliskowych, według następujących pryncypiów: wykopaliska skoncentrowano w Masłomęczu; badaniami sprawdzającymi (sondażowymi) objęto kilkanaście dalszych punktów celem uściślenia ich chronologii i przynależności kulturowej; przystąpiono też do weryfikacji stanowisk z Gródka nad Bugiem.

Intensywne, wielomiesięczne sezony wykopaliskowe, przy udziale bardzo dużej ilości uczestników, z jednoczesnym działaniem w kilku punktach przyniosły lawinowy wprost przypływ informacji. Spowodowało to radykalna odmianę w postrzeganiu regionu w środowisku badawczym, tak że w książkach, jakie ukazywały się w początkach lat osiemdziesiątych, wskazywano już go jako obszar o niezwykłym potencjale poznawczym[12].

Nie mniej najważniejszy wpływ na kształtowanie opinii środowisk naukowych miały wykopaliska na cmentarzysku gockim w Masłomęczu (stan. 15). Zadecydowało o tym kilka czynników:

a) Rozpoczęto wykopaliska na pierwszym w dziejach działalności archeologicznej w Europie środkowej NIENARUSZONYM stanowisku, co też po raz pierwszy dawało możliwość rozpoznania takiego obiektu absolutnie w całości[13].

b) Warunki naturalne miejsca w którym założono cmentarzysko stworzyły niespotykane dotąd w archeologii znakomite warunki dla odczytywania starożytnych struktur[14].

c) Zastosowano nowatorskie metody wykopaliskowe, które z czasem zyskały miano „szkoły masłomęckiej”[15], jakie wpłynęły na zupełnie inne, nieporównywalnie większe możliwości odczytywania odsłanianych struktur i wzbogacania wiedzy o życiu Gotów.

d) Bogactwo odkrywanych inwentarzy grobowych szybko okazało się kluczowe dla budowania nowego schematu periodyzacji dziejów Gotów[16].

e) Odnotowano i udokumentowano dzięki nowej metodzie obserwacji sensacyjny obyczaj kawałkowania zwłok przed ich złożeniem do grobu (co zagwarantowało nieustanne zainteresowanie mediów)[17].

f) W końcu – jest to jedyne w Europie Środkowej i wschodniej cmentarzysko gockie rzeczywiści rozpoznane w całości, po trwających 25 lat wykopaliskach.

 

Kolejnym „wstrząsem” dla świadomości badawczej były wykopaliska na cmentarzysku w Gródku nad Bugiem (stan. 1C), które nie tylko potwierdziły „model kulturowy” Gotów z Kotliny, ale pozwoliły na stwierdzenie, że istniało tam największe w Europie środkowej i wschodniej cmentarzysko tej ludności[18]. Większe od niego zaczęły powstawać dopiero po zajęciu przez Wizygotów Hiszpanii, czyli pod koniec V w. po Chr..

W sumie, już po niespełna siedmiu latach badań dokonano następujących, kluczowych dla ich znaczenia ustaleń:

a) badane ślady bezsprzecznie pozostawione zostały przez Gotów;

b) relikty ich kultury na terenie Kotliny Hrubieszowskiej są na tyle wyróżniające się, że istnieje podstawa dla wyodrębnienia (zdefiniowania) nowej jednostki taksonomicznej, której nadano nazwę „grupa masłomęcka” (od eponimu Masłomęcz)[19];

c) Goci stworzyli w Kotlinie warunki dla koegzystencji przedstawicieli różnych etnosów starożytnej epoki; w tym m.in. Sarmatów[20].

 

Dalsze, istotne dla dziejów badań społeczności gockich okazały się następujące badania i odkrycia:

a) W Moroczynie na stan. 25 zbadano w całości pierwsze w dziejach archeologii gockiej cmentarzysko „rodowe”, wskazujące na istnienie wśród nich zjawiska reemigracji (powrotów do starej ojczyzny)[21].

b) Zestawienie informacji z rożnego rodzaju interwencji na stanowisku 1D w Gródku nad Bugiem pozwoliło na lokalizację faktorii handlowej, z niesamowitym wprost nasyceniem znalezisk przedmiotów pochodzenia prowincjonalno rzymskiego, w tym monet[22].

c) W Hrubieszowie-Podgórzu odkryto pierwszy w tej części Europy „długi dom” (w typie skandynawskim)[23].

d) Poza obszarem Kotliny Hrubieszowskiej natrafiono na dwa cmentarzyska gockie w Swaryczowie[24] i w Podlodowie[25]; których inwentarze potwierdziły w całej rozciągłości słuszność wyróżnienia grupy masłomęckiej.

e) Do najbardziej sensacyjnych odkryć w dziejach badań nad Gotami doszło w Ulowie na Roztoczu, gdzie natrafiono na cmentarzysko w typie masłomęckim[26].

f) Ekspansywność Gotów na południe u schyłku starożytności udowodniły wstępne badania na reliktach ich osad w Machnówku, Tyszowcach i Dacharzowie.

g) Ponownie sensacją w skali europejskiej archeologii okazało się przypadkowe odkrycie dwóch depozytów gockich narzędzi rolniczych z V wieku w miejscowości Wolica Brzozowa, w pow. zamojskim[27].



[1] K. Przybysławski, Monety rzymskie znalezione na ziemiach polskich, „Wiadomości Numizmatyczne i Archeologiczne”, t. 6:1907, s. 606.

[2] M. Śmiszko, Kultury wczesnego okresu epoki Cesarstwa Rzymskiego w Małopolsce Wschodniej, Lwów 1932; s. 22-24, tabl. I/16, 18, 20; II/15, III/16, 21; IV/1-4, 26; G. Kieferling, Zabytki z młodszego okresu przedrzymskiego oraz z okresu rzymskiego z terenów Podola i Wołynia, „Materiały Archeologiczne”, t. XXXIII:2002, s. 40-47.

[3] J. Gurba, Z. Ślusarski, Bogato wyposażony grób z III wieku z Podlodowa w pow. tomaszowsko-lubelskim, „Przegląd Archeologiczny”, t. 17:1964-1965, s. 202-207.

[4] T. Piętka-Dąbrowska, Werbkowice-Kotorów, distr. de Hrubieszów, tombe de femme á inhumation No 1, „Inventaria Archaeologica Pologne”, z. 5:1961, tabl. 34.

[5] T. Liana, T. Piętka, Osada z okresu wpływów rzymskich w Gródku Nadbużnym, pow. Hrubieszów, „Wiadomości Archeologiczne”, t. XXV:1958, s. 373-382.

[6] K. Kierzkowski, Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich w Gródku Nadbużnym, pow. Hrubieszów, „Sprawozdania Archeologiczne”, t. 3:1956, s. 61-64; T. Dąbrowska, Cmentarzysko kultury czerniachowskiej w Gródku Nadbużnym, pow. Hrubieszów, „Wiadomości Archeologiczne”, t. XXXIX:1974, s. 229-236.

[7] J. Gurba, Importy rzymskie z województwa lubelskiego, „Archeologia”, t. 7:1955 (1957), s. 150-165.

[8] T. Sulimirski, Znalezisko z Zamościa i jego tło, „Archeologia Polski”, t. XI:1965, s. 118-173; V.V. Kropotkin, Skarb srebrnych monet i przedmiotów z IV w.n.e. z Zamościa, „Wiadomości Numizmatyczne”, R. XIV: 1970, s. 15-18.

[9] J. Wielowiejski, (red.) Prahistoria Ziem Polskich, t. V, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1981.

[10] Porównaj chociażby – A. Kokowski, Stan badań nad kulturą czerniachowską w Polsce, [w:] J. Gurba (red.) Zachodnia strefa osadnictwa kultury czerniachowskiej, Lublin 1986, s. 13-23; A. Kokowski, Stan i potrzeby badań nad młodszym okresem przedrzymskim i okresem wpływów rzymskich na Lubelszczyźnie, [w:] K. Godłowski, R. Madyda-Legutko (red.) Stan i potrzeby badań nad młodszym okresem przedrzymskim i okresem rzymskim w Polsce, Kraków 1986, s. 181-200.

[11] E. i A. Kokowscy, Osadnictwo wczesnośredniowieczne w mikroregionie pomiędzy Huczwą, Bugiem i Bukową na tle osadnictwa grupy masłomęckiej z młodszego okresu rzymskiego, Zamość 1987.

[12] Porównaj chociażby: T. Dąbrowska, Wczesne fazy kultury przeworskiej. Chronologia – zasięg – powiązania, Warszawa 1988; K. Godłowski, Przemiany kulturowe i osadnicze w południowej i środkowej Polsce w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie rzymskim, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1984.

[13] Np. A. Kokowski, Cmentarzyska ludności grupy masłomęckiej, „Acta Universitatis Wratislaviensis” 2050 – Studia Antropologiczne, t. 5:1998, s. 65-89.

[14] Np.: A. Kokowski, Das Problem der Wiederöffnung der Gräber in den Friedhöfen der Masłomęcz-Gruppe (aus den Studien über die Kulturveränderungen bei den Goten während ihrer Wanderung), [w:] E. Straume (red.) Peregrinatio Gothica III (”Universitetets Oldsaksamlings Skrifter”, Ny rekke, nr 14), 1992, s. 115-132.

[15] V. Bierbrauer, Ein Glückwunsch, [w:] J. Ilkjær, A. Kokowski (red.) 20 lat archeologii w Masłomęczu, t. II, Lublin 1998, s. 7-10.

[16] A. Kokowski, Grupa masłomęcka. Z badań nad przemianami kultury Gotów w młodszym okresie rzymskim, Lublin 1995, ss. 335; A. Kokowski, Die Masłomęcz-Gruppe. Ihre Chronologie und Beziehungen innerhalb des gotischen Kulturkreises – ein Beispiel für den kulturellen Wandel der Goten im Verlauf ihrer Wanderungen, „Bericht der Römisch-Germanischen Kommission“, t. 78:1997, s. 641-833.

[17] Np.: A. Kokowski, Zagadnienie pochówków cząstkowych w grupie masłomęckiej, [w:] Wierzenia przedchrześcijańskie na ziemiach polskich, Gdańsk 1993, s. 118-124.

[18] A. Kokowski, Gródek nad Bugiem cmentarzysko grupy masłomęckiej, t. 1-3, Lublin 1993.

[19] Po raz pierwszy – A. Kokowski, Interpretacja kulturowa materiałów typu Masłomęcz, [w:] J. Gurba (red.) Zachodnia strefa osadnictwa kultury czerniachowskiej, Lublin 1986, s. 71-90; szersze uzasadnienie – A. Kokowski, Lubelszczyzna w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie rzymskim, Lublin 1991.

[20] Najszerzej na ten temat – A. Kokowski, Geschichte der Verbindungen der Goten mit den Sarmaten im Lichte der Untersuchungen der Masłomęcz-Gruppe und der Kulturen des Goten-Kreises, [w:] C. von Carnap-Bornheim (red.) Kontakt-Kooperation-Konflikt. Germanen und Sarmaten zwischen dem 1. und dem 4. Jahrhundert nach Christus, Neumünster 2003, s. 275-302.

[21] A. Kokowski, W. Mazurek, Stanowisko wielokulturowe nr 25 w Moroczynie, gm. Hrubieszów, woj. Zamość, „Sprawozdania Archeologiczne”, t. XXXIX:1989, s. 261-307.

[22] M. Gładysz, Brązowa plakietka z wizerunkiem twarzy kobiecej z Gródka nad Bugiem, stan. 6 pow. Hrubieszów, [w:] J. Kolendo, A. Bursche, B. Paszkiewicz (red.) Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum, Suplement, t. 2: Nowe znaleziska importów rzymskich z ziem Polski II, Warszawa 2001, s. 2126; M. Gładysz-Juścińska, Importy rzymskie na terenie Kotliny Hrubieszowskiej, [w:] A. Kokowski (red.) „Rzymskie” dzieje Kotliny Hrubieszowskiej, Lublin 2001, s. 55-70.

[23] A. Kokowski, Zur Frage so genannter „großer Häuser” in Mittel- und Osteuropa, [w:] A. Leube (red.) Haus und Hof in östlichen Germanien, Universitätsforschungen zur Prähistorischen Archäologie (Berlin), t. 50:1998, s. 14-24.

[24] S. Sadowski, The youngest chase of Wielbark Culture cemetry in Swaryczów, site 1 (Komarów-Osada commune, Zamość district, Lublin Province), [w:] B. Niezabitowska-Wiśniewska, M. Juściński, P. Łuczkiewicz, S. Sadowski (red.) The Turbulent Epoch, Monumenta Studia Gothica V, t. II, Lublin 2008, s. 303-314.

[25] J. Bagińska, E. Banasiewicz, J. Niedźwiedź, H. Taras, Badania na wielokulturowym stanowisku 2 w Podwodowie, pow. Tomaszów Lubelski, „Archeologia Polski Środkowowschodniej”, t. V:2000, s. 75-79.

[26] B. Niezabitowska-Wiśniewska, Archaeology, History and the Heruls. The Lublin Region in the Late Roman Period and the Migration Period, [w:] Barbaricum, t. 8, Warszawa 2009, s. 195-240.

[27] J. Bagińska, Wolica Brzozowa, Ldkr. Zamość, Woi. lubelskie. Zwei Hortfunde, eiserne Gegenstände, [w:] A. Kokowski, Chr. Leiber (red.) Die Vandalen, die Könige, die Eliten, die Krieger, die Handwerker, Holzminden 2003, s. 441.

 

Poprawiony: poniedziałek, 27 września 2010 18:37
 







Copyright © 2024 Masłomęckie Stowarzyszenie - Wioska Gotów. Wszelkie prawa zastrzeżone.
Witryna stworzona dzięki Joomla!, która jest wolnym oprogramowaniem dostępnym na licencji GNU GPL.


subskrybuj RSS